Ubiegły rok był rekordowy pod względem liczby odnotowanych przypadków zakażeń wirusem kleszczowego zapalenia mózgu (KZM) w krajach europejskich. Co może być tego powodem? Jak wskazują eksperci, wpływ na rosnącą liczbę zakażeń mogą mieć przede wszystkim postępujące zmiany klimatyczne – stale rosnąca temperatura sprzyja aktywności kleszczy, a wraz z nią wzrasta ryzyko chorób odkleszczowych.
Każde zakażenie wirusem KZM może być groźne. Według Światowej Organizacji Zdrowia ta ostra wirusowa choroba zakaźna ośrodkowego układu nerwowego, którą można zakazić się poprzez ukłucie kleszcza, prowadzi do trwałych następstw neurologicznych u 35-58% pacjentów lub zgonu 1-4% spośród nich. Co roku odnotowywanych jest kilkaset ciężkich przypadków kleszczowego zapalenia mózgu (KZM) wymagających hospitalizacji. Najbardziej niebezpieczne są powikłania neurologiczne, co ważne KZM jest najczęściej raportowaną przyczyną wirusowych neuroinfekcji w Polsce. U około 1% chorych z objawami neurologicznymi dochodzi do zgonu, przy czym nie wszyscy wśród pozostałych 99% wracają do pełnej sprawności.
U 1 na 3 osoby zakażonej wirusem KZM mogą wystąpić długoterminowe powikłania, takie jak zaburzenia funkcji poznawczych.Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba, na którą nie ma leku, ale można jej zapobiec poprzez szczepienia ochronne.
Cała Polska, przez cały rok. Obecnie cały teren Polski uważa się za endemiczny, praktycznie wszędzie można mieć kontakt z kleszczem i zakazić się chorobą, którą przenosi. Co ważne kleszcze żerują praktycznie przez 12 miesięcy. Coraz częściej pajęczaki już w styczniu wybudzają się ze spoczynku i wyruszają na łowy, a ostatnie przypadki pokłuć notowane są nawet w grudniu. To efekt łagodnej aury i braku mrozów. Dlatego każda osoba jest potencjalnie narażona na ryzyko zakażenia i powikłań związanych z zakażeniem chorobami odkleszczowymi. „Jeśli temperatura podnosi się powyżej zera, to kleszcze mogą być groźne. Nie ma dzisiaj bezpiecznych miejsc. Wszędzie, gdzie jest zielono, mogą być kleszcze: w miastach, na wsi, w lasach i parkach, nawet na pasach zieleni na drodze, a już na pewno w przydomowych ogródkach” mówi dr inż. Anna Wierzbicka, zoolożka i biolożka, leśniczka z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
Ograniczenia pandemiczne w latach 2020-2021 wpłynęły znacząco na ilość rejestrowanych przypadków KZM w Europie. W krajach sąsiadujących z Polską obserwowano zdecydowany wzrost, który wpisuje się w obserwowany trend wzrostowy od kilku-kilkunastu lat. W Polsce po znaczącym spadku w latach 2020-2021, w roku 2022 zarejestrowana liczba przypadków na niespotykanym dotąd poziomie, wg. PZH 445 co stanowi zdecydowany wzrost w porównaniu do roku sprzed ograniczeń pandemicznych 2019 – 265 przypadków. Jednoznacznie wzrost ten koresponduje ze wzrostem w krajach sąsiednich, a przyczyn należy upatrywać w zmianach środowiskowych, które bardzo sprzyjają kleszczom
prof. dr hab. Joanna Zajkowska, specjalistka chorób zakaźnych z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku.
Rosnące statystyki związane z KZM w całej Europie. Od kilku lat w krajach europejskich obserwuje się wzrost przypadków osób, u których rozwijają się poważne powikłania kleszczowego zapalenia mózgu. W większości krajów europejskich, w tym w Polsce, liczba odnotowanych przypadków KZM jest wyższa niż w ubiegłych latach. Widać to w statystykach pochodzących z Niemiec, Austrii i Szwajcarii.
W Polsce na przestrzeni ostatnich 20 lat odnotowano znaczący wzrost liczby przypadków kleszczowego zapalenia mózgu. Wzrost zachorowań na KZM w Polsce to przede wszystkim efekt ocieplenia klimatu mający odzwierciedlenie w łagodniejszym przebiegu zim, a także w zanikaniu tzw. przejściowych pór roku, co skutkuje większą̨ przeżywalnością̨ kleszczy. Zjawisko znacznego wzrostu zapadalności odnotowywane jest także w krajach sąsiadujących z Polską, o podobnych uwarunkowaniach środowiskowych. Jak zwraca uwagę prof. Zajkowska obecnie obserwuje się znaczący wzrost poważnych zachorowań. „Mamy coraz więcej zakażeń oraz obserwujemy większą liczbę ciężkich przypadków. Odnotowujemy pacjentów po zakażeniu wirusem KZM z porażeniami, zapaleniem opon mózgowych, z zaburzeniami oddechowymi, wymagających długotrwałej rehabilitacji, dla których powrót do pełnej sprawności jest praktycznie niemożliwy”. dodaje prof. Zajkowska
Szczepienia przeciw KZM są najskuteczniejszą formą profilaktyki, dzięki którym chronimy siebie i swoich bliskich przed zachorowaniem. Zaszczepić możemy nawet małe dziecko, które ukończyło 1 r.ż. Często jest to też ten moment w jego życiu, gdy zaczyna chodzić, co oznacza, że jest bardziej narażone na ukłucie przez kleszcza. Dlatego informuję rodziców dzieci oraz młodzieży, że cykl szczepień warto rozpocząć jeszcze zimą, bez względu na to, czy zdecydujemy się na tryb zwykły czy przyspieszony. Dzięki temu dziecko uzyska pełną odporność wraz z nastaniem wiosny
lek. med. Alicja Sapała-Smoczyńska, specjalistka w zakresie pediatrii, kierownik Działu Medycznego ds. Operacyjnych Szpitala Medicover
Skuteczna i rekomendowana profilaktyka. Tak jak w przypadku innych wirusów najskuteczniejszą formą profilaktyki KZM jest szczepienie, które w tym przypadku jest dostępne od wielu lat – szczepionka jest jedną z najlepiej przebadanych szczepionek na świecie, a szczepienia przeciw KZM są zalecane osobom od 1. roku życia zgodnie z zaleceniami PSO 2023. Skuteczność szczepionki przeciw KZM określono w czasie wieloletnich obserwacji klinicznych całej populacji Austrii (od 1984 roku). W wyniku tych obserwacji obliczono, że ponad 90% zaszczepionych zostało uodpornionych po drugiej dawce i ponad 97% po 3 dawce (podstawowy schemat szczepień). Skuteczność rzeczywista szczepionek w zapobieganiu KZM wynosiła 99%, bez względu na grupę wiekową pod warunkiem, że szczepienie było przyjmowane zgodnie ze schematem.
Kampania edukacyjna „Nie igraj z kleszczem. Wygraj z Kleszczowym Zapaleniem Mózgu” powstała w celu zwiększenia świadomości dotyczącej wirusa KZM oraz zwrócenia uwagi na niebezpieczeństwo, jakie wiąże się z chorobami przenoszonymi przez kleszcze. Z inicjatywy organizatorów kampanii 30 marca ogłoszono w Polsce Ogólnopolskim Dniem Świadomości Kleszczowego Zapalenia Mózgu (KZM). Celem prowadzonych działań edukacyjnych jest dostarczanie rzetelnych i wiarygodnych informacji na temat kleszczy i KZM, a także na temat profilaktyki zakażeń w postaci szczepień ochronnych. W ramach projektu prowadzone są spotkania edukacyjne, realizowane projekty badawcze oraz akcje informacyjne we współpracy z mediami i partnerami. Dostępna jest także edukacyjna strona www.kleszcze.info.pl, zawierająca kompendium wiedzy na temat kleszczy i zagrożeń z nimi związanych. Organizatorami kampanii jest Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Fundacja Aby Żyć i Pfizer. Partnerem kampanii jest Medicover.