Wprowadzenie
W wyniku wybuchu wojny pomiędzy Rosją a Ukrainą w dniu 22 lutego 2022 roku do Polski przyjmowani są uchodźcy z Ukrainy. W okresie 10 dni w Polsce zostało przekroczyło granicę ok. 1 mln ludzi, głównie kobiet z dziećmi. W okresie kolejnych tygodni możliwe jest przekroczenie granicy przez około od 3 do 5 mln. Doświadczenie migracji jest kluczowym wyznacznikiem zdrowia i dobrego samopoczucia. Uchodźcy i migranci pozostają wśród najsłabszych członków społeczeństwa, którzy często borykają się z ksenofobią; dyskryminacja; złe warunki życia, mieszkania i pracy; oraz niewystarczający dostęp do usług zdrowotnych, pomimo często występujących problemów ze zdrowiem fizycznym i psychicznym. Pandemia COVID-19 może dodatkowo być wyzwaniem pod względem zwiększonego ryzyka zakażenia, jak i śmierci doświadczanego przez uchodźców, a może dodatkowo uwypuklić istniejące nierówności w dostępie do usług zdrowotnych i korzystaniu z nich.
Zachowanie zdrowia uchodźców jest kluczowe w celu ochrony ich samych, jak i populacji państw ich przyjmujących. Jako realizację podstawowych praw człowieka stworzenie przez Polskę programu dostępu do opieki zdrowotnej ma wymiar krótko i długoterminowym, poprzez realizację zasad solidaryzmu międzynarodowego. Uchodźcy z Ukrainy pochodzą ze społeczności dotkniętych wojną, z podatnością na zagrożenia związaną ze stanem ich podróży, taką jak niewystarczający dostęp do żywności i wody, urządzeń sanitarnych i innych podstawowych usług. Są narażeni na choroby zakaźne, przypadkowe urazy, hipotermię, oparzenia, niechcianą ciążę i powikłania związane z porodem oraz różne choroby niezakaźne (hematonkologiczne, cukrzyca i inne). Ponadto uchodźcy są narażeni na złe wyniki w zakresie zdrowia psychicznego. Zdrowie uchodźców i migrantów jest również silnie związane ze społecznymi uwarunkowaniami zdrowia związanymi z socjoekonomicznymi warunkami życia w Polsce np. zatrudnienie, dochody, edukacja i mieszkalnictwo. Opracowanie Rządowy Tymczasowy Programu Zdrowia (RTPZ) dla Uchodźców ma zapewnić systemowe rozwiązania w kwestii zdrowia poprzez zapewnienie dostępu do opieki medycznej w Polsce na lata 2022–23, jako uzupełnienie działań podejmowanych w innych obszarach. Jednym z nich jest fakt, że uchodźcy odgrywają również kluczową rolę w świadczeniu usług zdrowotnych (lekarze i pielęgniarki) i społecznych (wsparcie usług społecznych, infolinii, tłumaczenia w szpitalach), a dostęp do usług zdrowotnych dla ludności uznaje ten wkład i przyczynia się do dobrobytu społecznego i spójności.
Zakres świadczeń
Rządowy Tymczasowy Programu Zdrowia (RTPZ) w dziedzinie zdrowia i migracji został stworzony w celu promowania realizacji praw człowieka w dostępie do wysokiej jakości i odpowiednich usług zdrowotnych, z odpowiednią ochroną społeczną i finansową, zgodnie z zasadami globalnego planu działania WHO poprzez promowanie zdrowia uchodźców i migrantów (GAP) uzgodnionego w 2019 roku. WHO Global action plan: promoting the health or refugees and migrants (GAP) jest częścią międzynarodowych ram ustanowionych przez Organizację Narodów Zjednoczonych w celu pozytywnego zarządzania globalną migracją, w tym celów zrównoważonego rozwoju (SDG) oraz dwóch globalnych porozumień, globalnego porozumienia w sprawie uchodźców (GCR) i globalnego porozumienia w sprawie bezpiecznej, uporządkowanej i legalnej migracji (GCM) raz test WR w celu wykrycia zakażenia pacjenta krętkiem bladym.
Celem podejmowanych działań jest uwzględnienie 6 priorytetów:
- promowanie zdrowia uchodźców poprzez połączenie krótko- i długoterminowych interwencji w dziedzinie zdrowia publicznego;
- promowanie ciągłości i jakości podstawowej opieki zdrowotnej, przy jednoczesnym opracowywaniu, wzmacnianiu i wdrażaniu środków bezpieczeństwa i higieny pracy;
- opowiada się za włączeniem kwestii zdrowia uchodźców i migrantów do agendy krajowej oraz EU oraz za promowaniem polityki zdrowotnej wrażliwej na uchodźców oraz ochrony prawnej i społecznej; w ramach partnerstwa międzysektorowego i międzyagencyjne mechanizmów koordynacji i współpracy, także we współpracy z EU,
- zwiększenie zdolności do radzenia sobie ze społecznymi uwarunkowaniami zdrowia oraz przyspieszenie postępów w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju, w tym powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego;
- wzmocnienie systemów monitorowania zdrowia i informacji zdrowotnej tej populacji,
- wspieranie środków mających na celu poprawę komunikacji zdrowotnej.
Kto jest uprawniony
Rządowy Tymczasowy Program Zdrowia (RTPZ) zapewnia ograniczone, tymczasowe pokrycie świadczeń zdrowotnych osobom z następujących grup, które nie kwalifikują się do powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego na warunkach ogólnych (zgodnie z ustawą o świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych z 2004 roku) przez okres do 18 miesięcy:
- osoby ubiegające się o azyl;
- osoby o statusie uchodźcy i kartą pobytu;
- niektóre inne grupy wskazane programem np. samotne matki z co najmniej 1 dzieckiem przez okres 18 miesięcy lub do momentu podjęcia pracy (do ustalenia inne grupy).
TKPZ nie pokrywa kosztów usług lub produktów opieki zdrowotnej, o które dana osoba może ubiegać się w ramach publicznego ubezpieczenia zdrowotnego. TKPZ nie koordynuje świadczeń z innymi świadczeniami. Jeśli uchodźcą będzie przesiedlany może również zostać objęty ubezpieczeniem na niektóre usługi medyczne przed wyjazdem z Polski. Przystąpienie do Programu jest dokonywane przez aplikację internetową i po uzyskaniu założeniu konta i założeniu Tymczasowej Karty Zdrowia wraz z indywidualnym numerem pacjenta.
Po otrzymaniu dokumentu należy go podpisać tak szybko, jak to możliwe. Dokument kwalifikacyjny powinien być przedstawiany każdorazowego lekarzowi (recepta, szczepienia badania). Ubezpieczenie to może być anulowane bez uprzedzenia, jeśli status uchodźcy ulegnie zmianie.
Prawa uchodźców w Polsce
W punktach recepcyjnych, w którym cudzoziemiec otrzymuje niezbędną pomoc, przechodzi badania lekarskie, może zwrócić się o pomoc socjalną. Następnie osoba kierowana jest do otwartego ośrodka dla cudzoziemców, gdzie ma zapewnione zakwaterowanie, wyżywienie, naukę języka polskiego i jednorazową pomoc finansową. Istnieje także możliwość przebywania poza ośrodkiem. Wówczas jednak uchodźca otrzymuje niewielkie świadczenia, za które musi opłacić sobie miejsce zamieszkania, wyżywienie czy naukę języka polskiego.
W ramach złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej i w celu uzyskania status uchodźcy umieszczane są informację na temat zdrowia. Po otrzymaniu decyzji o nadaniu statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej należy odebrać kartę pobytu potwierdzającą tożsamość i legalny pobyt w Polsce. Karta wydawana jest na 3 lata (w przypadku nadania statusu uchodźcy) i 2 lata (w przypadku ochrony uzupełniającej). Takie osoby mogą również złożyć wniosek o udzielenie indywidualnego programu integracyjnego. Po dokonanej procedurze uchodźca może podejmować pracę na takich samych zasadach jak obywatele Polski. Dotyczy to również osób, które uzyskały prawo do ochrony uzupełniającej albo prawo pobytu w Polsce ze względów humanitarnych. Uchodźca otrzymuje pomoc w celu wspierania procesu jego integracji ze społeczeństwem. Osoby objęci ochroną międzynarodową i ich małżonkowie mają także prawo zarejestrować się jako bezrobotni w polskich Urzędach Pracy. Mogą korzystać z praw przysługujących innym obywatelom Polski, takich jak korzystanie z zasiłków i innych świadczeń przeznaczonych dla osób bezrobotnych (z wykluczeniem rodzin uchodźców), świadczeń społecznych czy opieki zdrowotnej.
Zakres świadczeń w ramach TKPZ
- Świadczenia medyczne po wjeździe do Polski – do badania są uprawnieni wszyscy starający się o status uchodźcy w okresie do 6 miesięcy od wjazdu):
- badanie lekarskie (wywiad i badanie fizykalne;
- przegląd historii medycznej w przeszłości;
- badania laboratoryjne w zakresie morfologia, glukoza, kreatynina , bilirubina , ASPAT, ALAT, OB., HCV RNA, HBV (HBsAg), CRP, badanie ogólne moczu, ewentualnie HIV (ELISA), anty Covid19, anty HIV, kał na nosicielstwo VRE (VRE –enterokok oporny na wankomycynę ang. Vancomycin– Resistant Enterococcus) i CPE ‘(enterobacteriaceae produkujące karbapenemazy CPE ang. Carbapenem Producing Enterobacteriaceae).
- testy diagnostyczne – RTG klatki piersiowej (obowiązkowo), USG jamy brzusznej – opcjonalnie,
- ocenę medyczną dokumentacji dotyczącej wnioskodawcy.
Świadczenie będzie realizowane przez lekarzy POZ, lekarzy medycyny pracy (w przypadku osób starających się o pracę) oraz u wskazanych świadczeniodawców (ambulatoryjna opieka specjalistyczna)
W celu otrzymania badań w okresie do 6 miesięcy konieczne jest komunikacja z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej, lekarza medycyny pracy czy we wskazanych punktach przedstawionych w ramach strony internetowej programu.
- Dostęp do leków refundowanych – opcjonalnie
- Opłata ryczałtowa za leki refundowane dla dzieci (do 18 roku życia) zgodnie z obwieszczeniem MZ w ramach programu RTPZ:
- Antybiotyki/leki przeciwgrzybicze,
- Leki przeciwpadaczkowe,
- Leki przeciastmatyczne,
- Wziewne glikoortykosteroidy,
- Insuliny,
- Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia.
Do rozważenia zniesienie odpłatności za leki dla dorosłych powyżej 50 roku życia zgodnie z listą 75+.
Wielkość wydatków do oszacowania na podstawie liczby dzieci przebywających w Polsce
- Dostęp do szczepień:
Dzieci w zakresie obowiązkowego programu szczepień bez względu na wiek w zakresie wskazanych w ramach obowiązkowego kalendarza szczepień
Igor Grzesiak – Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej
Projekt „Sieć dla zdrowia” jest realizowany z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.