Rola bezpiecznego sprzętu i raportowania w pracy pielęgniarki: zapewnienie ochrony pacjentom i personelowi medycznemu

Pielęgniarki odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu kompleksowej opieki zdrowotnej pacjentom. Dlatego tak ważne jest właściwe, bezpieczne środowisko szpitalne pracowników medycznych. Pielęgniarki najbardziej obawiają się zakażeń, nie tych przenoszonych droga oddechową. Z racji kontaktu z pacjentem największym zagrożeniem są wirusy przenoszone drogą krwiopochodną związane z pracą pielęgniarek. Ponad 70% placówek medycznych nie stosuje tępych igieł do przygotowywania leków, przy czym jedynie 33% z nich wykorzystuje bezpieczny sprzęt w większości leków.[1]

Jak często lekarze i pielęgniarki ulegają zranieniom i zakłuciom w pracy?

Pracownicy ochrony zdrowia są grupą szczegól­nie narażoną na m.in. ekspozycję na materiał bi­ologiczny, zakłucia i zranienia ostrymi narzędzi­ami, kontakt z toksycznymi lekami oraz stres. W polskich szpitalach blisko 70% personelu medy­cznego zraniło się nawet do pięć razy podczas swo­jego stażu pracy, z czego 40% nie zgłosiło tego przełożonym. Bezpieczeństwo person­elu medycznego, w tym ograniczenie zdarzeń niepożądanych oraz innych ryzyk takich, jak kon­takt z substancjami cytotoksycznymi, UE stawia za jeden z priorytetów na najbliższe lata. Istotne jest zatem wpisanie w polityki na rzecz jakości i bezpieczeństwa w placówkach me­dycznych również ocenę bezpieczeństwa person­elu medycznego.

Dane WHO pokazują, że pracownicy medyczni ulegają zranieniom. Dlatego na szczeblu Unii Europejskiej oraz w Polsce zostały podjęte działania legislacyjne,, które mają na celu ograniczenie ryzyka zranień związanych z używaniem sprzętu medycznego. Rola bezpiecznego sprzętu i raportowania jest niezwykle istotna, ponieważ pomaga zminimalizować ryzyko wystąpienia niebezpiecznych sytuacji i incydentów w miejscu pracy.

„W polskich placówkach ochrony zdrowia codziennie dochodzi do około stu zranień związanych z używaniem sprzętu medycznego przez pracowników ochrony zdrowia. Oznacza to, że na sto łóżek szpitalnych rocznie przypada od 12 do 30 zakłuć. Te dane są zatrważające. Chociaż od kilku lat przepisy nakładają na dyrekcje placówek obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznego kontaktu z ostrymi narzędziami, to zdaniem ekspertów w tym zakresie niewiele się zmieniło” – komentuje dr n. med. i n. o zdr. Paweł Witt, Przewodniczący Rady Ekspertów Koalicji na rzecz Bezpieczeństwa Szpitali.

Z przeprowadzonego badania epidemiologicznego w 2018 roku wynika, iż główną przyczyną zranień wśród personelu medycznego jest ostra igła. Stanowi prawie 36%. Na drugim miejscu są ampułki z lekiem, zaś na trzecim miejscu jest igła (typu pen). Za zranienia wśród pracowników medycznych odpowiedzialny jest również taki sprzęt jak nożyczki, igły do szycia czy zestaw do infuzji.

W badaniu zapytano o najczęstszą przyczynę zranień. Wyniki pokazały, że są to najczęściej pośpiech, tempo pracy, zmęczenie, zdenerwowanie oraz roztargnienie. Są również przyczyny nie psychologiczne jak brak bezpiecznego sprzętu, nieprzestrzeganie procedur czy niedopasowane rękawiczki. Co gorsze,  aż 30% pielęgniarek nie zgłasza incydentów dotyczących zakłuć i zranień.  Dlaczego tak się dzieje?

„Zranienia to nie tylko aspekt zdrowotny, czyli sytuacje związane z nabyciem choroby, lękiem, strachem, absencji w pracy. Na stanowisku pracy powinno być sprecyzowane ryzyko, żeby móc maksymalnie obronić się przed niebezpiecznymi sytuacjami. Skala ryzyka występowania zjawiska zależy od decyzji jaka zostanie podjęta na szczeblu zarządzającym podmiotem leczniczym” – komentuje dr n. med. Anna Szczypta, Krajowa Konsultant w dziedzinie pielęgniarstwa epidemiologicznego.

Rola bezpiecznego sprzętu

Korzystanie z odpowiednio zaprojektowanego sprzętu zmniejsza ryzyko obrażeń zarówno dla pacjentów, jak i dla samych pielęgniarek. Bezpieczne igły, pozwoliły zredukować przypadki ukłucia, które stanowiły poważne zagrożenie dla personelu medycznego.

„Na podstawie własnych doświadczeń można stwierdzić, że w momencie wprowadzenia bezpiecznego sprzętu liczba zranień wśród pielęgniarek istotnie uległa obniżeniu. W związku z tym warto wprowadzić i w sposób prawidłowy korzystać ze sprzętu który wpływa na zmniejszenie ryzyka występowania zranień. Reasumując, wprowadzenie bezpiecznego sprzętu jest bardzo ważne, ale cały czas trzeba się edukować w tym zakresie” – podsumowuje dr n. med. Anna Szczypta, Krajowa Konsultant w dziedzinie pielęgniarstwa epidemiologicznego.

Eliminacja zagrożeń związanych z bezpieczeńst­wem pracy w placówkach medycznych i na odd­ziałach szpitalnych przyczynia się do zmniejszenia kosztów testowania, kwarantanny oraz absencji pracowników. Przekłada się to na zapewnienie odpowiedniej opieki pacjentom. Na podstawie przeprowadzonego badania, wprowadzenie bezpiecznych igieł zmniejszyło liczbę zakłuć o 21,9 %  w Niemczech[2] i o ponad 50% w  Australii.[3] Systemy do bezpiecznego podawania leków zapobiegają nadmiernemu użyciu substancji farmakologicznych oraz minimalizują błędy w dawkowaniu. Ponadto, stosowanie bezpiecznych urządzeń do unieruchamiania pacjentów przyczynia się do zmniejszenia ryzyka odleżyn i urazów skórnych. W 2021 roku stwierdzono spadek liczby szkoleń, w których uczestniczył personel medyczny w porównaniu z rokiem 2017. Towarzyszył temu spadek poziomu wiedzy w przedmiocie profilaktyki zakażeń przenoszonych drogą krwi, pomimo wprowadzenia bezpiecznego sprzętu.[4]

Rola pielęgniarki w raportowaniu

Raportowanie jest kluczowym elementem praktyki pielęgniarskiej, szczególnie jeśli chodzi o własne bezpieczeństwo. Pielęgniarki są zobowiązane do dokładnego raportowania wszelkich incydentów, błędów medycznych lub sytuacji, które mogą zagrażać bezpieczeństwu pacjenta. Takie raporty umożliwiają identyfikację problemów, analizę przyczyn, wprowadzenie odpowiednich działań korygujących i zmniejszenie ryzyka powtórzenia sytuacji.

Wsparcie w zakresie bezpiecznej opieki nad pacjentem niesie pielęgniarka epidemiologiczna. Jej głównym zadaniem jest zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych oraz promowanie zdrowia publicznego poprzez identyfikację, monitorowanie i kontrolę infekcji. Opracowuje procedury stosując się do wiedzy naukowej oraz rekomendacji krajowych. Pielęgniarka epidemiologiczna wdraża i modyfikuje procedury, organizuje szkolenia dotyczące postępowania poekspozycyjnego, a także udziela fachowych porad zespołom pielęgniarskim kiedy dojdzie do ekspozycji.  Wszystkie te działania są niezwykle istotne dla zapewnienia pacjentom bezpiecznej opieki medycznej.

Podsumowanie

Rada Ekspertów Koalicji na rzecz Bezpieczeństwa Szpitali zabiega o uwzględnienie zmian, które pozwolą tak zaprojektować system zarządzania opieką szpitalną, aby zdrowie pacjentów i personelu medycznego było jak najlepiej chronione. Eksperci popierają kierunek zmian, stanowiący punkt wyjścia do rozmowy o budowie systemu w oparciu o jakość i bezpieczeństwo w tym, między innymi:

• Zbieranie danych o ekspozycji zawodowej, ich systematyczna analiza stanowi istotny element nadzoru nad zakażeniami wśród pracowników ochrony zdrowia;
• Stworzenie krajowego rejestru ekspozycji zawodowej sektora ochrony zdrowia;
• Systematyczne szkolenia pracowników ochrony zdrowia dotyczące ekspozycji zawodowej zwiększającej świadomość zagrożeń oraz wpływającej na modyfikację zachowań personelu w odniesieniu do czynności stwarzających ryzyko zakażenia. Szczególną uwagę należy zwrócić na system edukacji przed  i podyplomowej w zawodach medycznych.
• Wprowadzenie w placówkach ochrony zdrowia bezpiecznego sprzętu, który ogranicza ryzyko zranienia.

—

Koalicja na rzecz Bezpieczeństwa Szpitali została zawiązana w 2021 roku, a głównym jej celem jest zwiększanie bezpieczeństwa pracowników ochrony zdrowia w miejscu pracy, m.in. poprzez promowanie i zachęcanie szpitali do korzystania z bezpiecznego sprzętu medycznego. Głównym projektem Koalicji jest program „Bezpieczny szpital to bezpieczny pacjent”, do którego przyłączają się placówki medyczne, przestrzegające zaleceń w niej zawartych. Patronat nad projektem objęły: Narodowy Fundusz Zdrowia, Rzecznik Praw Pacjenta, Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych, Polska Federacja Szpitali, Naczelna Izba Lekarska, Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Epidemiologicznych, Polskie Towarzystwo Pielęgniarek Anestezjologicznych i Intensywnej Opieki, Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, Polski Klub Dostępu Naczyniowego, Stowarzyszenie Higieny Lecznictwa, Ogólnopolskie Stowarzyszenie Szpitali Prywatnych, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Naczelna Izba Aptekarska, Europejskie Stowarzyszenie Czyste Leczenie, Stowarzyszenie Zdrowych Miast Polskich, Krajowa Izba Diagnostów Laboratoryjnych, Polskie Towarzystwo Mikrobiologów, Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie, Ogólnopolski Związek Zawodowy Lekarzy, Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej oraz Polskie Towarzystwo Pielęgniarstwa Infuzyjnego.

---

[1] Raport “Bezpieczny Szpital to Bezpieczny Pacjent”

[2] Hoffmann C, Bchholz L, Schnitzler P. Reduction of needlestick injuries in healthcare personnel at a university hospital using safety devices. J Occup Med Toxicol 2013;8:20.

[3] Whitby M, McLaws MT, Slater K. Needlestick injuries in a major teaching hospital: the worthwhile effect of hospital-wide replacement of conventional hollow-bore needles. Am J Infect Control 2008;36:180e6.

[4] Gabriella De Carli , Alessandro Agresta, Maria Giuseppina Lecce, Patrizia Marchegiano,Gianpaolo Micheloni, Dimitri Sossai, Giuseppe Campo, Paola Tomao, Nicoletta Vonesch, Sara Leone,Vincenzo Puro 1 and The Studio Italiano Rischio Occupazionale da HIV (SIROH) Group †: Prevention from Sharp Injuries in the Hospital Sector: An Italian National Observatory on the Implementation of the Council Directive 2010/32/EU before and during the COVID-19 Pandemic Int. J. Environ. Res. Public Health 2022, 19, 11144.