Rada Organizacji Pacjentów przy Ministrze Zdrowia – podsumowanie pierwszych miesięcy działania

Rada Organizacji Pacjentów przy Ministrze Zdrowia powołana zarządzeniem Ministra Zdrowia z dn. 16 marca 2022.  jest pierwszym w historii Ministerstwa Zdrowia stałym gremium składającym się z reprezentantów organizacji pacjentów, mającym za zadanie prowadzenie dialogu w sprawach systemowych w ochronie zdrowia i wymianę poglądów w kwestiach najistotniejszych z punktu widzenia pacjenta. Potrzeba powołania Rady została dostrzeżona zarówno przez ministra zdrowia, jak i środowiska organizacji pacjentów. Działalność Rady jest kolejnym etapem rozwoju współpracy Ministerstwa Zdrowia z organizacjami pacjentów. Rada to nadanie ram formalnych tej współpracy, to jeszcze mocniejsze usytuowanie organizacji pacjentów w procesach decyzyjnych dotyczących rozwiązań systemowych w ochronie zdrowia, to również organizacyjne wzmocnienie głosu środowisk pacjentów w relacjach z administracją rządową.

Zadaniem Rady w szczególności jest:

• koordynowanie współpracy organizacji pacjentów z Ministrem;
• omawianie spraw systemowych w ochronie zdrowia przekazanych przez organizacje pacjentów;
• przyjmowanie propozycji zmian legislacyjnych do projektów aktów normatywnych od organizacji pacjentów w celu wypracowania wspólnych stanowisk i przedstawienia ich Ministrowi;
• zachęcanie organizacji pacjentów do czynnego udziału w procesie legislacyjnym;
• koordynowanie po stronie organizacji pacjentów działań w zakresie prowadzonych przez urząd obsługujący Ministra prekonsultacji oraz konsultacji publicznych projektów aktów normatywnych i innych dokumentów rządowych;
• współpraca z innymi radami zrzeszającymi organizacje pacjentów, przede wszystkimz działającymi przy Rzeczniku Praw Pacjenta oraz Narodowym Funduszu Zdrowia.

Do Rady z propozycją zmian legislacyjnych, nowych rozwiązań w sprawach systemowych – z wyłączeniem kwestii indywidualnych, w tym w sprawie leków – może zwrócić się każda organizacja pozarządowa działającą dla dobra pacjentów. Rolą Rady jest również zbieranie opinii do propozycji zmian legislacyjnych zaproponowanych przez ministra właściwego do spraw zdrowia od organizacji pacjentów i reprezentowanie wspólnego, wypracowanego stanowiska. Rada jest wyposażona w kompetencje do powoływania grup roboczych, dla których Rada określać będzie zasady działania, skład oraz szczegółowe zadania mieszczące się w granicach kompetencji Rady. Pierwszą grupą roboczą powołaną przez Radę jest „Zespół ds. profilaktyki”, którego celem jest przygotowanie funkcjonalnego systemu profilaktyki pierwotnej i wtórnej finansowanych ze środków publicznych oraz zapewnienie równego dostępu do profilaktyki zdrowotnej niezależnie od sytuacji społeczno-ekonomicznej obywateli.

Kandydatów do Rady wskazywały organizacje pozarządowe, które m.in. działają w obszarze ochrony zdrowia; posiadają ogólnopolski zasięg oddziaływania; są zarejestrowane od co najmniej 5 lat; oraz złożyły pisemne oświadczenie, że w swoich działaniach kierują się wartościami określonymi w Karcie Zasad Dobrego Zarządzania Organizacji Pacjentów. W skład powołanej na pierwszą kadencję Rady weszło 15 osób zgłoszonych przez największe ogólnopolskie organizacje pacjentów. W procesie rekrutacji wpłynęło łącznie 55 zgłoszeń, spośród których do Rady wybrano następujące osoby:

1. Elżbieta Oleksiak – Polski Związek Niewidomych;
2. Krystyna Wechmann – Federacja Stowarzyszeń Amazonek;
3. Arkadiusz Nowak – Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej – przewodniczący;
4. Joanna Pietrusiewicz – Fundacja Rodzić po Ludzku;
5. Jacek Hołub – Polskie Towarzystwo Wspierania Osób z Nieswoistymi Zapaleniami Jelita „J-elita”;
6. Stanisław Maćkowiak – Federacja Pacjentów Polskich;
7. Aleksandra Rudnicka – Stowarzyszenie na Rzecz Walki z Chorobami Nowotworowymi SANITAS;
8. Paweł Wójtowicz – MATIO Fundacja Pomocy Rodzinom i Chorym na Mukowiscydozę;
9. Magdalena Kołodziej – Fundacja MY Pacjenci – wiceprzewodnicząca;
10. Urszula Jaworska – Fundacja Urszuli Jaworskiej;
11. Anna Śliwińska – Polskie Stowarzyszenie Diabetyków;
12. Piotr Fonrobert – Polska Koalicja Pacjentów Onkologicznych oraz Stowarzyszenie Pomocy Chorym na GIST;
13. Małgorzata Durka – Związek Stowarzyszeń Koalicja „Na Pomoc Niesamodzielnym”;
14. Piotr Dąbrowiecki – Polska Federacja Stowarzyszeń Chorych na astmę alergie i POCHP;
15. Dorota Korycińska – Fundacja OnkoCafe-Razem Lepiej, Alivia – Fundacja Onkologiczna, Fundacja „Pokonaj raka”, Stowarzyszenie Walki z Rakiem Jajnika Niebieski Motyl, Stowarzyszenie Neurofibromatozy Polska Alba Julia, Fundacja OmeaLife.

Posiedzenie inauguracyjne Rady Organizacji Pacjentów odbyło się 27 kwietnia 2022 r. a od tego czasu Rada spotkała się już 6 krotnie i wypracowała kilka kluczowych z punktu widzenia pacjenta stanowisk m.in.:

1. Stanowisko Rady Organizacji Pacjentów przy ministrze właściwym do spraw zdrowia z okazji „Światowego Dnia Bez Tytoniu” przyjęte na posiedzeniu w dniu 18 maja 2022 roku o następującej treści:

Doceniamy wszelkie starania instytucji działających w ochronie zdrowia jak również w innych obszarach życia społecznego, które ze względu na dobro i zdrowie Polaków podejmują aktywności zmierzające do ograniczenia używania wyrobów nikotynowych. Równocześnie Rada rekomenduje Ministrowi Zdrowia wypracowanie strategii mającej na celu: 

1. Maksymalne możliwe do osiągnięcia zredukowanie nikotynizmu w życiu społecznym,
2. Ochronę osób nieletnich przed nałogiem nikotynizmu oraz podniesienie wieku uprawniającego do zakupu wyrobów nikotynowych z 18 do 21 roku życia,
3. Zwiększenie dostępu do specjalistycznego leczenia opartego o aktualną wiedzę medyczną (w tym psychoterapii, specjalistycznego poradnictwa, edukacji prozdrowotnej, farmakoterapii), zgodnego z przepisami Ramowej Konwencji Światowej Organizacji Zdrowia o Ograniczaniu Użycia Tytoniu (FCTC),
4. Nałożenie na wyroby tytoniowe opłat analogicznych do „podatku od sprzedaży wyrobów alkoholowych” lub „podatku cukrowego”.

Autorzy niniejszego stanowiska na co dzień spotykają się z cierpieniem osób chorujących na nowotwory, które w bardzo wielu przypadkach są skutkiem długotrwałego używania wyrobów tytoniowych.  Najczęściej występującym nowotworem w Polsce jest nowotwór płuca, który charakteryzuje się jednocześnie wysoką umieralnością a wykrywany jest niejednokrotnie dopiero w wysokich stadiach rozwoju. Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów od ponad 10 lat stanowi on pierwszą przyczynę zgonów wśród kobiet i drugą u mężczyzn. Palenie papierosów jest także czynnikiem nasilającym powikłania przy ciężkim przebiegu COVID-19 i przyczyniającym się do przedwczesnych zgonów na świecie z tego powodu. Ostatnie dwa lata pandemii ciężko doświadczyły nie tylko ochronę zdrowia, ale i całe społeczeństwo. Przy okazji publicznej dyskusji o szczepieniach wybrzmiała jak nigdy dotąd wartość i znaczenie profilaktyki zdrowia w życiu każdego Polaka. Doceniając ten fakt, powinniśmy doprowadzić do tego, aby zagadnienie profilaktyki antynikotynowej weszło na stałe do publicznego dyskursu i w sposób trwały rezonowało na programy edukacyjne dla najmłodszych, podejście do zdrowia nałogowych palaczy a także stało się punktem odniesienia w precyzyjnym regulowaniu statusu wszelkich substytutów tradycyjnych papierosów.

Tym właśnie działaniom ma służyć strategia, która w opinii Rady powinna zostać wypracowana przez Ministra Zdrowia we współpracy z innymi resortami oraz organizacjami obywatelskimi.

2. Stanowisko Rady Organizacji Pacjentów przy ministrze właściwym do spraw zdrowia w sprawie projektu ustawy o jakości w opiece zdrowotnej i bezpieczeństwie pacjenta z dnia 14 czerwca 2022 r. przyjęte na posiedzeniu w dniu 29 czerwca 2022 roku o następującej treści:

Rada Organizacji Pacjentów przy ministrze właściwym do spraw zdrowia, zwana dalej ROP MZ z zadowoleniem przyjmuje uwzględnienie części zmian zgłaszanych podczas konsultacji publicznych w tytułowym projekcie ustawy. W trosce o pełną zgodność Ustawy z oczekiwaniami pacjentów Rada przedstawia następujące uwagi:

1. Ustawa zawęża zarówno kryteria jakościowe oraz bezpieczeństwa pacjenta do lecznictwa szpitalnego.

Wnioskujemy o objęcie systemem monitorowania jakości i bezpieczeństwa całego systemu opieki zdrowotnej w Polsce, bez zawężania do lecznictwa szpitalnego. Koordynacja opieki zdrowotnej wymaga zintegrowanej standaryzacji jakości i bezpieczeństwa wszystkich podmiotów medycznych. Wnioskujemy o dookreślenie w Ustawie obligatoryjnych terminów, po których upływie Ustawa o jakości i bezpieczeństwie pacjenta obejmie stopniowo cały system publicznej opieki zdrowotnej w Polsce.

2. ROP MZ wnioskuje o przywrócenie w art. 4 punktu w brzmieniu: „system świadczeń kompensacyjnych”. Punkt w wnioskowanym brzmieniu funkcjonował w pierwotnej wersji projektu.
3. Zdaniem ROP MZ wysokość opłat za złożenie wniosku kompensacyjnego oraz tryb odwoławczy mogą stanowić poważną barierę finansową dla części potencjalnych wnioskodawców. Koszt złożenia obu wniosków stanowi równowartość prawie połowy wysokości obecnej renty socjalnej (1147,2 zł netto z marca 2022 r.). Apelujemy o wprowadzenie mechanizmów umożliwiających zwolnienie z opłat osób o najniższych dochodach oraz w innych uzasadnionych przypadkach.
4. Zgodnie z art.71g ust. 1. stroną postępowania jest wnioskodawca. Wnioskujemy o dopuszczenie do postępowania kompensacyjnego profesjonalnego pełnomocnika, wskazanego przez wnioskodawcę ewentualnie o możliwość dopuszczenia do pełnienia obowiązków pełnomocnika określonych w ustawie bliskich wnioskodawcy.
5. Apelujemy, by do Rady Rejestrów Medycznych powołany został przedstawiciel organizacji pacjentów w charakterze obserwatora.

Zdaniem ROP MZ nie powinny powstawać rady mające pośredni lub bezpośredni wpływ na pacjentów bez udziału reprezentacji tego środowiska.

6. Skuteczny i efektywny system no-fault bez orzekania o winie oraz utworzenie Funduszu Kompensacyjnego Zdarzeń Medycznych jest w interesie pacjentów a jego realizacja powinna zapewnić wysokiej jakości leczenie i bezpieczeństwo pacjenta.

Zgodnie z uzasadnieniem, zawartym w projekcie przedmiotowej ustawy:

„projekt ustawy przewiduje wprowadzenie regulacji dotyczących ochrony personelu medycznego w związku ze zgłoszeniem zdarzenia niepożądanego, co w założeniu ma zachęcać personel do ujawniania możliwe jak największej liczby zdarzeń niepożądanych, bez obawy o ewentualne sankcje i działania represyjne z tym związane, a także wpływać na rozwój kultury bezpieczeństwa w ramach opieki nad pacjentem.

Personel zgłaszający zdarzenie niepożądane nie powinien być zatem narażony, z określonymi wyjątkami, na takie niekorzystne dla niego działania, jak rozwiązanie umowy, czy niekorzystna zmiana warunków pracy i płacy. Osoba, która zgłosiła zdarzenie niepożądane zanim organ powołany do ścigania przestępstw dowiedział się o przestępstwie, nie będzie też podlegać karze za przestępstwo nieumyślne określone w art. 155, art. 156 § 2, art. 157 § 3, art. 157a lub art. 160 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. 2021 r. poz. 2345, z późn. zm.), chyba że mowa o takich moralnie nagannych sytuacjach, jak pozostawanie w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego”.

Rada Organizacji Pacjentów odnosi się pozytywnie do zaproponowanych rozwiązań przewidzianych w projektowanej ustawie w tym zakresie. ROP MZ wyraża zadowolenie z tytułu uwzględnienia w składzie Członków Rady Akredytacyjnej przedstawicieli dwóch organizacji społecznych działających na rzecz praw pacjenta.

3. Stanowisko Rady Organizacji Pacjentów przy ministrze właściwym do spraw zdrowia w sprawie projektu ustawy o niektórych zawodach medycznych z dnia 20 stycznia 2022 r. przyjęte na posiedzeniu w dniu 13 lipca 2022 roku o następującej treści:

Rada Organizacji Pacjentów przy ministrze właściwym do spraw zdrowia, zwana dalej ROP MZ docenia plan uregulowania warunków i zasad wykonywania zawodów medycznych, które dotychczas nie były objęte regulacjami ustawowymi. Proponowane zapisy mogą bezpośrednio pozytywnie wpłynąć na jakość świadczeń udzielanych pacjentom.

ROP MZ przedstawia poniższe uwagi do ustawy:

1. Uregulowanie warunków i zasad wykonywania zawodów medycznych wymienionych w ustawie pozwala mieć nadzieję na wprowadzenie standardu szkolenia a docelowo zapewnienie podobnego poziomu i jakości świadczonej opieki nad pacjentem w całym kraju oraz zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego pacjentów. Pełna ocena tego rozwiązania będzie możliwa po zapoznaniu się z rozporządzeniem określającym wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania zawodu medycznego oraz rozporządzeniem określającym wykaz czynności zawodowych, do wykonywania których są uprawnione osoby wykonujące zawód medyczny.
2. Wprowadzenie w projekcie rejestru zawodów medycznych wymienionych w ustawie może umożliwić prowadzenie nadzoru nad prawidłowym wykonywaniem zawodu medycznego, a także na uzyskanie informacji o aktualnej liczbie osób wykonujących zawód medyczny, sposobie wykonywania tego zawodu.
3. Wprowadzony w ustawie obowiązek doskonalenia zawodowego jest rozwiązaniem mającym bezpośredni, pozytywny wpływ na jakość wykonywanych świadczeń i ich realizację zgodnie z najnowszą wiedzą medyczną. ROP MZ uważa ten zapis za jeden z kluczowych.
4. ROP MZ wnioskuje o dalsze prace nad przedmiotową ustawą w zakresie zapisów regulujących kwestie odnoszące się do odpowiedzialności zawodowej osób wykonujących zawód medyczny. Dodatkowej analizy i konsultacji wymagają kwestie:
   1. umiejscowienia Komisji Odpowiedzialności Zawodowej – przy Ministrze Zdrowia, Rzeczniku Praw Pacjenta, a może w zupełnie niezależnej instytucji. Prawidłowe umiejscowienie Komisji będzie miało bezpośrednie przełożenie na efektywność i obiektywizm jej pracy;
   2. opłaty za wniosek – opłata za złożenie wniosku może stanowić barierę finansową dla części potencjalnych wnioskodawców – apelujemy o wprowadzenie mechanizmów umożliwiających zwolnienie z opłat dla osób o najniższych dochodach;
   3. możliwości rozszerzenia wykazu zawodów medycznych zawartego w art. 1 ust. 1 projektu ustawy o dodatkowe zawody, które zostały zgłoszone przez organizacje pacjentów w trakcie konsultacji publicznych.
5. Wnioskujemy o dalsze prace nad przedmiotową ustawą w zakresie zapisów art. 13 o stosowaniu przez osobę wykonującą zawód medyczny praw pacjenta. Sposób oraz zakres zapisów w tym aspekcie wymaga dalszej analizy.

Najnowszym wypracowanym przez Radę dokumentem było przyjęcie podstawowych wymagań dla przedstawicieli organizacji, których celem statutowym jest ochrona praw pacjentów w szczególności, o których mowa w art. 47 ust. 1 pkt 10a ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2020 r. poza. 849, 1655, 1696 oraz z 2022 r. poz. 64) kandydujących na członka Naczelnej Komisji Bioetycznej do spraw Badań Klinicznych o następującej treści:

Organizacje pozarządowe, których celem statutowym jest ochrona praw pacjentów, wyłaniają kandydatów na członków Naczelnej Komisji Bioetycznej do spraw Badań Klinicznych z grona swych członków, posiadających wyższe wykształcenie lub stopień naukowy, najlepiej w jednej z następujących dziedzin nauk: humanistycznych, medycznych i nauk o zdrowiu; ścisłych i przyrodniczych; teologicznych, społecznych, inżynieryjno-technicznych.

Pożądane kompetencje kandydata na członka Naczelnej Komisji Bioetycznej do spraw Badań Klinicznych:

1. Kandydat powinien legitymować się minimum 5-letnim doświadczeniem w działalności dla dobra pacjentów w organizacji pozarządowej, której celem jest ochrona praw pacjentów.
2. Posiadanie ogólnej wiedzy na temat badań klinicznych (znajomość powiązanych z tematyką aktów prawnych), roli badań klinicznych, celu ich prowadzenia, zasad tworzenia protokołów badawczych, deklaracji świadomej zgody, praw człowieka i praw pacjenta, procesu rekrutacji.
3. Umiejętność rozumienia i opiniowania dokumentów medyczno-prawnych, także sporządzonych w języku angielskim.
4. Znajomości zagadnień funkcjonowania systemu ochrony zdrowia w Polsce, w tym procesu refundacji leków, udzielania świadczeń medycznych, koszyka świadczeń gwarantowanych.
5. Znajomości tematyki ochrony danych osobowych, w tym danych biometrycznych.
6. Znajomości zagadnień etyki badań medycznych i biologicznych w szczególności sposobu postępowania z materiałem biologicznym.
7. Znajomości zagadnień z zakresu metodologii prowadzenia badań naukowych.

Ze wszystkimi protokołami ze spotkań, przyjętymi stanowiskami i wytycznymi wypracowanymi przez Radę Organizacji Pacjentów przy Ministrze Zdrowia można zapoznać się na stronie Ministerstwa Zdrowia pod bezpośrednim linkiem https://www.gov.pl/web/zdrowie/rada-organizacji-pacjentow 

Igor Grzesiak – Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej

Projekt „Sieć dla zdrowia” jest realizowany z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.