Choć w powszechnym rozumieniu fundacje i stowarzyszenia kojarzą się z wolontariuszami stojącymi z puszkami lub ze zbiórkami organizowanymi w Internecie to jednak nie jest to jedyna dopuszczalna forma ich działalności. I fundacje i stowarzyszenia mogą jak najbardziej prowadzić działalność gospodarczą czy to w celu finansowania niektórych celów statutowych, czy wspierając swoje działania pro bono. Gdy jednak jakaś organizacja się na to decyduje musi pamiętać o kilku kluczowych kwestiach.
Na początku małe wprowadzenie. Zgodnie z ustawą z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. 1989 nr 20 poz. 104, ze zm.), tj. konkretnie art. 2, stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Z kolei fundacja zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz.U. 1984 nr 21 poz. 97) może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami. Oba rodzaje organizacji podlegają obowiązkowi rejestracji do KRS. Innym istotnym pojęciem często używanym w tym artykule, będzie działalność statutowa. Przyjęło się, że jest to: niemająca charakteru działalności gospodarczej, określona przepisami prawa, określona statutem danej jednostki. Wobec powyższego widać, że działalność fundacji dzielić się może na gospodarczą (zarobkową) i statutową. Jedna nie może być traktowana jak druga i co będzie później wspomniane oba rodzaje działalności muszą być od siebie oddzielone.
Przede wszystkim zgromadzone podczas działalności gospodarczej pieniądze muszą być wydane na działalność statutową organizacji albo na rozwój działalności gospodarczej. W obu przypadkach o zamiarze prowadzenia działalności gospodarczej musi wspominać statut organizacji. W innych przypadkach domniemuje się, że ma się do czynienia z fundacją/stowarzyszeniem non profit. Fakt, że fundacja czy stowarzyszenie zamierza prowadzić działalność gospodarczą oraz jej zakres musi być uwzględniony w KRS. W przypadku fundacji należy również określić, jaka części kapitału przeznaczona będzie na działalność gospodarczą – minimalnie musi być to 1000 zł. Nadzór nad zgodną z prawem i statutami działalnością fundacji i stowarzyszeń pełnią organy administracji publicznej.
Wbrew rozpowszechnionej opinii, działalność gospodarcza i statutowa może się pokrywać terenem działalności: np. stowarzyszenie pro bono prowadzące edukację ekonomiczną, może również prowadzić płatne szkolenia. Ważne jest jednak by odróżniać odpłatną działalność statutową i działalność gospodarczą. To pierwsze to np. sprzedaż „cegiełek”, materiałów edukacyjnych itd. Fundacje i stowarzyszenia nie mogą więc zarówno sprzedawać książek jako materiały edukacyjne i w celach gospodarczych. Jest to jedyne, ale nieprzekraczalne ograniczenie w kwestii łączenia sfer komercyjnych i niekomercyjnych działania fundacji czy stowarzyszeń.
To o czym należy pamiętać to separowanie tych dwóch działalności zarówno księgowo jak i prawnie. Fundacja czy stowarzyszenie prowadząc działalność gospodarczą staje się przedsiębiorcą w rozumieniu prawa i jest zobowiązana do płacenia wszystkich koniecznych podatków zwłaszcza VAT. Jest to podatek niezwiązany i niezależny od tego czy organizacja prowadzi działalność gospodarczą i odpłatną. VAT zależy od konkretnych sprzedawanych usług i towarów i ich kwalifikacji w ustawie o VAT oraz od tego, czy organizacja korzysta ze zwolnienia VAT ze względu na nieprzekroczenie wysokości przychodów opodatkowanych (200 tys. zł rocznie). W tym aspekcie więc w stosunku do zwykłej działalności fundacji nic się nie zmienia.
Jeśli fundacja lub stowarzyszenie wykazują dochód nieobjęty zwolnieniami wymienionymi w ustawie to muszą płacić także podatek dochodowy. Co prawda dochody wydawane na:
- działalność naukową,
- działalność naukowo-techniczną,
- działalność oświatową, w tym również polegająca na kształceniu studentów, kulturalną, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, wspierania inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów oraz kultu religijnego,
są co do zasady z PDOP (podatek dochodowy od osób prawnych) zwolnione, ale jeśli środki pochodzą z przemysłu elektronicznego, paliwowego, tytoniowego i alkoholowego, z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali to podatek fundacja czy stowarzyszenie i tak będzie musiała zapłacić.
Prowadząc jako stowarzyszenie czy fundacja działalność gospodarczą, podobnie jak typowy przedsiębiorca, jest się zobowiązanym do wysyłania Krajowemu Rejestrowi Sądowemu sprawozdań finansowych. Od 2019 r. można dopełnić tego obowiązku elektronicznie. Sama księgowość musi być dużo szczegółowiej prowadzona, bo wymogiem jest precyzyjne wyodrębnienie przychodów i kosztów wynikających z prowadzenia działalności. W tym kontekście warto też wspomnieć o zasadzie „jednego okienka” obowiązującej przy każdej sprawie załatwianej w KRS. Wbrew nieaktualnym informacjom, na które czasami można się natknąć w Internecie, od jakiegoś czasu nie trzeba załączać formularzy aktualizacyjnych do Głównego Urzędu Statystycznego, Urzędu Skarbowego, ani Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Obowiązek zgłaszania do powyżej wymienionych instytucji informacji jest gdy informacje te nie są publikowane w KRS (np.: miejsce przechowywania dokumentacji rachunkowej, wykaz rachunków bankowych, data powstania obowiązku płacenia składek, data wyrejestrowania z ubezpieczenia ostatniej osoby, za którą płatnik ma obowiązek składania dokumentów ubezpieczeniowych, przeważający rodzaj działalności statutowej według PKD).
Innym aspektem, w którym zazwyczaj warto zadbać o separację działalności statutowej i gospodarczej, jest kwestia siedziby fundacji/stowarzyszenia i siedziby prowadzenia działalności gospodarczej. Rozdzielenie tych dwóch jest istotne zwłaszcza wtedy, gdy siedziba organizacji ma miejsce w lokalu użyczonym. W takiej sytuacji zmienia się sposób opodatkowania lokalu, a fundacja może być rozliczona w ramach podatku dochodowego także z korzyści jaką jest posiadanie siedziby w lokalu użyczonym. Pamiętać należy, że zwolnienia z podatków od nieruchomości przysługują tylko jeśli mieszkanie, dom, czy działka używane są na cele statutowe.
Ważne jest też dopełnienie wszystkich obowiązków wobec pracowników. Nawet jeśli fundacja czy stowarzyszenie w swoich niekomercyjnych działaniach korzysta z pomocy wolontariuszy, to prowadząc działalność gospodarczą nie wolno już korzystać z ich pomocy. Każdy zaangażowany w zarobkową część zadań musi być zatrudniony przynajmniej na umowę zlecenie, a najlepiej na umowę o pracę. W wielu sytuacjach może to prowadzić do sztucznych rozgraniczeń jak np. konieczność wyłączania niektórych stałych działaczy z konkretnych działań, ze względu na brak umowy aktywisty i komercyjny cel zadania. Takie są jednak realia prawne, które służą przede wszystkim zapobieganiu wyzyskowi wolontariuszy.
Ważną informacją dla prowadzących sprzedaż w ramach działalności fundacji jest fakt, że każda sprzedaż w szczególności dla osób prywatnych musi być na bieżąco rejestrowana. Trzeba liczyć się z obowiązkiem zakupu i zarejestrowania w urzędzie skarbowym kasy fiskalnej. Prowadząc kasę fiskalną trzeba pamiętać o obowiązkowych raportach dobowych i miesięcznych. Często obowiązki te są zapominane zwłaszcza przez podmioty, które nie używają kas na co dzień i główna działalność nie opiera się na sprzedaży (a do takich podmiotów fundację i stowarzyszenia w większości będą się zaliczać).
Założenie fundacji i stowarzyszenia jest z zasady mniej kosztowne. Organizacje korzystają też z korzystniejszych zasad opodatkowania i de facto oferują tańszy dostęp do osobowości prawnej niż klasyczne spółki prawa handlowego. To o czym należy pamiętać, to służebny charakter działań zarobkowych fundacji czy stowarzyszenia wobec celów statutowych, a zarobione pieniądze nie mogą być dowolnie wydatkowane. Zakładanie takich form organizacyjno-prawnych nie powinno służyć „obchodzeniu” kodeksu spółek handlowych, a jedynie wspieraniu celów zadeklarowanych w statucie. Działalność gospodarcza i jej prowadzenie są związane z szeregiem obowiązków nałożonych przez prawo o charakterze cywilnoprawnym i publicznoprawnym. W warunkach gospodarki wolnorynkowej gospodarcza działalność niesie ze sobą także ryzyko finansowe, wpływając na organizację i realizację samej działalności finansowej. Dlatego też decyzja o jej podjęciu powinna być poprzedzona rozważeniem wszelkich okoliczności przez władze danej organizacji.
r.pr. Michał Rytel
Grupa Prawnicza Stemplewska, Rytel
Adwokaci i Radcowie Prawni sp.p. z siedzibą w Starych Babicach
Projekt „Sieć dla zdrowia” jest realizowany z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.