Lato zbliża się wielkimi krokami, a wraz z nim coraz więcej okazji do wypoczynku poza domem. Planując wakacyjne podróże w malownicze zakątki polskiej lub europejskiej przyrody, nie zapominajmy o ochronie przed kleszczami. Bez względu na to, gdzie zamierzamy spędzić czas, spotkanie z tymi drobnymi pasożytami jest zawsze możliwe, a wraz z nimi niebezpieczeństwo groźnych chorób, takich jak kleszczowe zapalenie mózgu (KZM).
- Ubiegły rok był rekordowy pod względem liczby odnotowanych przypadków zakażeń wirusem kleszczowego zapalenia mózgu (KZM) w krajach europejskich[1].
- Obecnie cały teren Polski uważa się za endemiczny, praktycznie wszędzie można mieć kontakt z kleszczem i zakazić się chorobą, którą przenosi[2].
- Na KZM nie ma leku, skuteczną formą ochrony jest szczepienie[3], które wystarczy rozpocząć na na 2 tygodnie przed planową podróżą.[4]
Kleszcze, małe i niepozorne, mogą jednak stanowić realne zagrożenie dla naszego zdrowia. Głównym powodem do niepokoju jest występowanie w ich organizmach bakterii i wirusów, które mogą przenosić na człowieka podczas ukłucia. KZM, jedna z najpoważniejszych chorób przenoszonych przez kleszcze, może prowadzić do groźnych powikłań neurologicznych i stanowi realne zagrożenie dla naszego zdrowia, a nawet życia[5]. Jest się czego obawiać, tymbardziej, że liczba przypadków KZM niepokojąco wzrasta od lat. Problem dotyczy całej Europy i Polski, gdzie w ostatnim czasie rokrocznie obserwuje się wzrost zakażeń wirusem KZM.[6]
Od kilku lat w krajach europejskich obserwuje się wzrost przypadków osób, u których rozwijają się poważne powikłania kleszczowego zapalenia mózgu. W większości krajów europejskich, w tym w Polsce, liczba odnotowanych przypadków KZM jest wyższa niż w ubiegłych latach. Widać to w statystykach pochodzących z Niemiec, Austrii i Szwajcarii[7].
Warto pamiętać, że w niektórych rejonach naszego kraju, pajęczaków zakażonych wirusem KZM może być więcej. Najwięcej zachorowań występuje w Polsce północno-wschodniej i wschodniej: na Suwalszczyźnie, Mazurach, w okolicach Lublina, wschodnim Mazowszu, jednak co trzeba podkreślić dziś pajęczaki zakażone wirusem KZM występują na terenie całej Polski.[8]
Zachorowanie na chorobę wywołaną przez wirusa KZM stanowi zawsze zagrożenie, a długofalowe konsekwencje są trudne do przewidzenia. Oczywiście ryzyko zakażenia wirusem KZM dotyczy każdego. Jednak osoby w trakcie okresu letniego, spędzając czas w parkach, czy terenach zielonych, wyjeżdżając na wakacje są szczególnie narażeni na kontakt z kleszczem, a w konsekwencji ryzyko zakażenia chorobą.
Najbardziej niebezpieczne są powikłania neurologiczne, a KZM jest najczęściej raportowaną przyczyną wirusowych neuroinfekcji w Polsce.[9],[10]. Choroba może powodować ciężkie powikłania nerologiczne, a także prowadzić do poważnych uszkodzeń mózgu, porażenia nerwów i niepełnosprawność, zaburzenia nastroju i pamięci, problemów ze snem, zaburzenia równowagi i mowy, problemów w nauce, zaburzeń słuchu[11],[12]. Zakażenie prowadzi do trwałych następstw neurologicznych u 35-58% pacjentów lub zgonu 1-4% spośród nich.[13] Nie wszyscy chorzy wracają do pełnej sprawności nawet po długotrwałej rehablitacji.[14], [15], [16], [17]
Mamy coraz więcej zakażeń oraz obserwujemy większą liczbę ciężkich przypadków. Odnotowujemy pacjentów po zakażeniu wirusem KZM z porażeniami, zapaleniem opon mózgowych, z zaburzeniami oddechowymi, wymagających długotrwałej rehabilitacji, dla których powrót do pełnej sprawności jest praktycznie niemożliwy. – mówi prof. dr hab. n. med. Joanna Zajkowska, specjalistka chorób zakaźnych z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
Szczepienie chroni przed zakażeniem. Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba, na którą nie ma leku, ale można jej zapobiec poprzez szczepienia ochronne.[18] Tak jak w przypadku innych wirusów szczepienia są najskuteczniejszą formą profilaktyki, które w tym przypadku jest dostępne od wielu lat – szczepionka jest jedną z najlepiej przebadanych szczepionek na świecie, a szczepienia przeciw KZM są zalecane osobom od 1. roku życia[19].
Dzieci w grupie ryzyka. W ciągu najbliższych dwóch miesięcy wiele dzieci będzie uczestniczyć w letnich koloniach i obozach młodzieżowych, które najczęściej odbywają się na łonie natury,co może wiązać się z większym ryzykiem zakażenia chorobami przenoszonymi przez kleszcze. Wysyłając dziecko na kolonie, obóz czy wycieczkę, trzeba pamiętać, że taka forma wypoczynku będzie zwiększać ryzyko pokłucia przez kleszcze. Dlatego dobrze przygotować dziecko do takiego wyjazdu. Przede wszystkim zadbać o odpowiedni strój tj spakować ubrania z długimi rękawami i nogawkami, buty zakrywające kostki. Przed wyjazdem warto również poświęcić trochę czasu, aby przekazać dziecku podstawową wiedzę na temat zagrożeń niesionych przez kleszcze i nauczyć dziecko podstawowych zasad profilaktyki, tak aby po każdej zabawie na świeżym powietrzu poświęcało chwilę na sprawdzenie swojego ciała i zgłaszało jakiekolwiek niepokojące zmiany na skórze wychowawcy, który powinien wiedzieć jak szybko i bezpiecznie usunąć kleszcza. Warto pamiętać, że usunięcie zarażonego kleszcza może uchronić przed boreliozą, ale niestety nie gwarantuje ochrony przed kleszczowym zapaleniem mózgu (KZM), ponieważ wirus znajduje się w ślinie kleszcza i zakażenie KZM następuje w momencie ukłucia. Chroni jednak szczepienie, które można wykonać nawet na 2 tygodnie przed planową podróżą. Możemy poprosić o przyspieszony schemat szczepień, który pozwoli na uzyskanie ponad 90% odporności w ciągu 14 dni[20].
Sprawdzona skuteczność. Skuteczność szczepionki przeciw KZM określono w czasie wieloletnich obserwacji klinicznych całej populacji Austrii (od 1984 roku). W wyniku tych obserwacji obliczono, że ponad 90% zaszczepionych zostało uodpornionych po drugiej dawce i ponad 97% po 3 dawce (podstawowy schemat szczepień)[21]. Skuteczność rzeczywista szczepionek w zapobieganiu KZM wynosiła 99%, bez względu na grupę wiekową pod warunkiem, że szczepienie było przyjmowane zgodnie ze schematem[22].
Co warto także zapamietać to fakt, że szczepienie można wykonać nawet na 2 tygodnie przed planową podróżą. Należy wtedy poprosić o przyspieszony schemat szczepień, który pozwoli na uzyskanie ponad 90% odporności w ciągu 14 dni[23].
***
Kampania edukacyjna „Nie igraj z kleszczem. Wygraj z Kleszczowym Zapaleniem Mózgu” powstała w celu zwiększenia świadomości dotyczącej wirusa KZM oraz zwrócenia uwagi na niebezpieczeństwo, jakie wiąże się z chorobami przenoszonymi przez kleszcze. Z inicjatywy organizatorów kampanii 30 marca ogłoszono w Polsce Ogólnopolskim Dniem Świadomości Kleszczowego Zapalenia Mózgu (KZM). Celem prowadzonych działań edukacyjnych jest dostarczanie rzetelnych i wiarygodnych informacji na temat kleszczy i KZM, a także na temat profilaktyki zakażeń w postaci szczepień ochronnych.
W ramach projektu prowadzone są spotkania edukacyjne, realizowane projekty badawcze oraz akcje informacyjne we współpracy z mediami i partnerami. Dostępna jest także edukacyjna strona www.kleszcze.info.pl, zawierająca kompendium wiedzy na temat kleszczy i zagrożeń z nimi związanych. Organizatorami kampanii jest Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Fundacja Aby Żyć i Pfizer. Partnerem kampanii jest Medicover.
[1] European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC). Tick-borne encephalitis Annual Epidemiological Report for 2019. https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/AER-TBE-2019.pdf (dostęp 02.2023)
[2] Ibidem
[3] Kuchar, E., Zajkowska, J., Flisiak, R., Mastalerz-Migas, A., Rosińska, M., Szenborn, L., Wdówik, P., & Walusiak-Skorupa, J. (2021). Epidemiologia, diagnostyka i profilaktyka kleszczowego zapalenia mózgu w Polsce i wybranych krajach europejskich op.cit.
[4] Heinz FX et al.:Field effectiveness of vaccination against tick-borne encephalitis. Vaccine. 2007 Oct 23;25(43):7559-67
[5] Zajkowska J, Czupryna P. Kleszczowe zapalenie mózgu – epidemiologia, patogeneza, obraz kliniczny, diagnostyka, profilaktyka i leczenie. Forum Zakażeń 2013; 4(1):21–27.
[6] Beauté Julien, Spiteri Gianfranco, Warns-Petit Eva, Zeller Hervé. Tick-borne encephalitis in Europe, 2012 to 2016. Euro Surveill. 2018;23(45):pii=1800201
[7] Medycyna Praktyczna. Rośnie liczba zakażeń wirusem wywołującym kleszczowe zapalenie mózgu. Rośnie liczba zakażeń wirusem wywołującym kleszczowe zapalenie mózgu | Choroby zakaźne – mp.pl https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/aktualnosci/263587,rosnie-liczba-zakazen-wirusem-wywolujacym-kleszczowe-zapalenie-mozgu (dostęp: 02. 2023)
[8] Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy. Kleszczowe zapalenie mózgu w Polsce i na świecie. Ocena sytuacji epidemiologicznej KZM w Polsce w latach 2015-2019 w oparciu o dane pochodzące z nadzoru epidemiologicznego. https://www.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/KleszczoweZapalenieMozgu-raport-PZH_2021.pdf (dostęp: 02.2023)
[9] Neurologia Praktyczna. Wirusowe Zapalenie Mózgu. https://neurologia-praktyczna.pl/a1322/Wirusowe-zapalenie-mozgu.html (dostęp 02.2023)
[10] Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy. Kleszczowe zapalenie mózgu w Polsce i na świecie. Ocena sytuacji epidemiologicznej KZM w Polsce w latach 2015-2019 w oparciu o dane pochodzące z nadzoru epidemiologicznego. Op.cit.
[11] Kuchar, E., Zajkowska, J., Flisiak, R., Mastalerz-Migas, A., Rosińska, M., Szenborn, L., Wdówik, P., & Walusiak-Skorupa, J. (2021). Epidemiologia, diagnostyka i profilaktyka op.cit
[12] P. Stefanoff, M. Rosińska, S. Samuels, D. White, D.L. Morse, S. Randolph. A national case-control study identifies human socio-economic status and activities as risk factors for tick-borne encephalitis in Poland. op.cit
[13] Zajkowska J, Czupryna P. Kleszczowe zapalenie mózgu – epidemiologia, patogeneza, obraz kliniczny, diagnostyka, profilaktyka i leczenie. Forum Zakażeń 2013; 4(1):21–27.
[14] Kuchar, E., Zajkowska, J., Flisiak, R., Mastalerz-Migas, A., Rosińska, M., Szenborn, L., Wdówik, P., & Walusiak-Skorupa, J. (2021). Epidemiologia, diagnostyka i profilaktyka op.cit
[15] Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy. Kleszcze w parkach miejsckich. Op.cit
[16] Zajkowska J, Czupryna P. Kleszczowe zapalenie mózgu, op cit.
[17] Zajkowska J. Kleszczowe Zapalenie Mózgu – ryzyko i skutki zachorowania u dzieci. Pediatr. Dypl. 2014; 18(suppl. 2):1–7.
[18] Kuchar, E., Zajkowska, J., Flisiak, R., Mastalerz-Migas, A., Rosińska, M., Szenborn, L., Wdówik, P., & Walusiak-Skorupa, J. (2021). Epidemiologia, diagnostyka i profilaktyka kleszczowego zapalenia mózgu w Polsce i wybranych krajach europejskich op.cit.
[19] Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z 28 października 2022 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2023: https://dziennikmz.mz.gov.pl/DUM_MZ/2022/113/oryginal/akt.pdf (dostęp: 02.2023)
[20] Heinz FX et al.:Field effectiveness of vaccination against tick-borne encephalitis. Vaccine. 2007 Oct 23;25(43):7559-67
[21] Charakterystyka Produktu Leczniczego FSME-Immun 0,5mL
[22] Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy. Portal Szczepienia.info. Podsumowanie – Szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/kleszczowe-zapalenie-mozgu/ (dostęp 02.2023)
[23] Heinz FX et al.:Field effectiveness of vaccination against tick-borne encephalitis. Vaccine. 2007 Oct 23;25(43):7559-67