Z uwagi na konieczność wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2102 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie dostępności stron internetowych i mobilnych aplikacji organów sektora publicznego (Dz. Urz. UE L 327 z 02.12.2016, str. 1), polski ustawodawca uchwalił ustawę z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych. Wejście w życie tej ustawy wiązało się z nałożeniem na podmioty publiczne szeregu nowych obowiązków związanych z koniecznością dostosowania ich stron internetowych i aplikacji mobilnych.
Omawiając temat dostępności cyfrowej warto na wstępie przypomnieć co oznacza sama dostępność cyfrowa oraz które organizacje pozarządowe mają obowiązek dostosowania stron internetowych i aplikacji mobilnych do ustawy o dostępności cyfrowej.
Przez dostępność cyfrową należy rozumieć zasady i techniki, jakie powinno się stosować przy projektowaniu, tworzeniu, utrzymywaniu i aktualizowaniu stron internetowych oraz aplikacji mobilnych tak, by były one bardziej przystępne dla użytkowników, poprzez zapewnienie ich postrzegalności, funkcjonalności, zrozumiałości i kompatybilności. Stosowane zasady i techniki muszą być zgodne zgodne ze Standardem WCAG 2.1, czyli Web Content Accessibility Guidelines. Jest to opublikowany przez organizację W3C standard, który zawiera zbiór wytycznych, jakimi powinni kierować się twórcy stron internetowych, aby przygotowane przez nich strony były maksymalnie dostępne dla osób z różnymi niepełnosprawnościami.
I tak funkcjonalność strony internetowej lub aplikacji mobilnej ma zabezpieczyć, aby prezentowana informacja była w pełni dostępna zarówno za pomocą klasycznych metod, np. wyświetlana na ekranie komputera, ale również odczytywana w całości za pomocą możliwie najszerszej liczby narzędzi. Postrzegalność to prezentowanie informacji w sposób umożliwiający ich postrzeganie za pomocą różnych zmysłów, należy mieć bowiem na uwadze, że nie wszyscy użytkownicy stron internetowych posługują się tymi samymi zmysłami. Zrozumiałość to zapewnienie, by wszelkie prezentowane informacje, jak i sposób dotarcia do nich, były zrozumiałe dla każdego użytkownika.
Co to oznacza w praktyce? Podmioty publiczne, które zobligowane są do stosowania wytycznych ustawy są zobowiązane m.in. do umieszczenia na stronie danych teleadresowych podmiotu i linku do strony podmiotowej w Biuletynie Informacji Publicznej, narzędzi kontaktowych (np. formularzy, wideo tłumacza języka migowego itp.), zapewnienia odpowiedniej nawigacji po stronie, umieszczenia na stronie deklaracji dostępności i zapewnienia dostępnych multimediów (czyli np. zawierających napisy). Na stronie powinny też zostać umieszczone informacje dotyczące sytuacji kryzysowej oraz opublikowane dostępne dokumenty urzędowe i wzory umów lub innych dokumentów przeznaczonych do zaciągania zobowiązań cywilnoprawnych.
Przyszła zatem teraz czas na odpowiedź na pytanie: kto jest zobowiązany do stosowania przepisów o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych?
Bezpośrednia odpowiedź na to pytanie znajduje się w art. 2 ww. ustawy, w którym to artykule określony został zakres podmiotowy stosowania ustawy. Ustawodawca ukształtował ten zakres, wskazując na konieczność spełnienia dwóch kryteriów – podmiotowego i przedmiotowego. Podmiotowe kryterium wiąże się z zaliczeniem do jednej z kategorii podmiotów wymienionych w tym przepisie. Z kolei kryterium przedmiotowe przewiduje wymaganie, aby podmiot posiadał stronę internetową lub aplikację mobilną, lub zarządzał elementami stron internetowych, lub aplikacji mobilnych zamieszczonymi w środowisku umożliwiającym zapewnienie dostępności cyfrowej treści.
Zgodnie z tym przepisem jedną z grup podmiotów zobowiązanych do stosowania przepisów ustawy są organizacje pozarządowe, którymi są:
- niebędące jednostkami sektora finansów publicznych w rozumieniu ustawy z 27.08.2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 869 ze zm.) lub przedsiębiorstwami, instytutami badawczymi, bankami i spółkami prawa handlowego będącymi państwowymi lub samorządowymi osobami prawnymi,
- niedziałające w celu osiągnięcia zysku osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, w tym fundacje i stowarzyszenia ( z zastrzeżeniem art. 3 ust. 4).
Ustawodawca w odniesieniu do tej grupy podmiotów wprowadził dodatkową przesłankę przedmiotową, wskazując, że ustawa ma zastosowanie tylko do tych organizacji pozarządowych, które prowadzą działalność w sferze jednego lub kilku z następujących zadań publicznych:
- ochrony i promocji zdrowia, w tym działalności leczniczej w rozumieniu ustawy z 15.04.2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U. z 2018 r. poz. 2190 ze zm.);
2) działalności na rzecz osób niepełnosprawnych;
3) działalności na rzecz osób w wieku emerytalnym.
To jaką działalność prowadzi dana organizacja jest tożsame z tym, jaką działalność statutową prowadzi (czyli działalność zgodna z jej statutem, w którym wymienione są cele działalności organizacji i sposoby ich realizacji). Jeżeli stowarzyszenie lub fundacja prowadzi, którąś z powyższych działalności- oznacza to, że należy do kręgu podmiotów zobowiązanych do stosowania przepisów ustawy.
Należy jednak pamiętać, że do stosowania przepisów ustawy będzie zobowiązany podmiot mieszczący się w jednej z wyżej opisanych kategorii, który równocześnie:
1) ma stronę internetową, 2) ma aplikacje mobilne, 3) ma stronę internetową i aplikacje mobilne, 4) zarządza elementami stron internetowych zamieszczonymi w środowisku umożliwiającym zapewnienie dostępności cyfrowej treści, 5) zarządza elementami aplikacji mobilnych zamieszczonymi w środowisku umożliwiającym zapewnienie dostępności cyfrowej treści, 6) zarządza elementami stron internetowych i aplikacji mobilnych zamieszczonymi w środowisku umożliwiającym zapewnienie dostępności cyfrowej treści, 7) posiada stronę internetową i zarządza elementami stron internetowych zamieszczonymi w środowisku umożliwiającym zapewnienie dostępności cyfrowej treści, 8) posiada stronę internetową i zarządza elementami aplikacji mobilnych zamieszczonymi w środowisku umożliwiającym zapewnienie dostępności cyfrowej treści, 9) posiada stronę internetową i zarządza elementami stron internetowych i aplikacji mobilnych zamieszczonymi w środowisku umożliwiającym zapewnienie dostępności cyfrowej treści, 10) posiada aplikacje mobilne i zarządza elementami stron internetowych zamieszczonymi w środowisku umożliwiającym zapewnienie dostępności cyfrowej treści, 11) posiada aplikacje mobilne i zarządza elementami aplikacji mobilnych zamieszczonymi w środowisku umożliwiającym zapewnienie dostępności cyfrowej treści, 12) posiada aplikacje mobilne i zarządza elementami stron internetowych i aplikacji mobilnych zamieszczonymi w środowisku umożliwiającym zapewnienie dostępności cyfrowej treści, 13) posiada stronę internetową i aplikacje mobilne i zarządza elementami stron internetowych zamieszczonymi w środowisku umożliwiającym zapewnienie dostępności cyfrowej treści, 14) posiada stronę internetową i aplikacje mobilne i zarządza elementami aplikacji mobilnych zamieszczonymi w środowisku umożliwiającym zapewnienie dostępności cyfrowej treści, 15) posiada stronę internetową i aplikacje mobilne i zarządza elementami stron internetowych i aplikacji mobilnych zamieszczonymi w środowisku umożliwiającym zapewnienie dostępności cyfrowej treści.
Podsumowując, ustawa dotyczy tylko wybranych organizacji pozarządowych, a nie wszystkich. Odnosi się do tych NGO, które działają na rzecz osób z niepełnosprawnościami, seniorów i w zakresie pomocy społecznej i ochrony zdrowia. Ustawodawca traktuje te wybrane NGO jak inne podmioty publiczne, które są zobowiązane do przestrzegania zapisów ustawy. Należy jednak podkreślić, że ustawa nie zmusza do posiadania strony internetowej (www) i aplikacji mobilnych, a dotyczy tylko tych podmiotów, które strony www mają lub zamierzają je zbudować.
Jak wspomniałam wcześniej, podmioty publiczne, które zobligowane są do stosowania wytycznych ustawy, są zobowiązane m.in. do umieszczenia na stronie internetowej deklaracji dostępności. Od 23 września 2020 r. taka deklaracja jest obowiązkowa dla każdej strony internetowej, a od 23 czerwca 2021 r. dla każdej aplikacji mobilnej, która należy do podmiotu publicznego. Deklaracja dostępności, którą sporządza się wg wzoru Ministerstwa Cyfryzacji, to opis stanu dostępności podmiotu publicznego dla osób z niepełnosprawnościami. Informuje te osoby o rozwiązaniach, ale też problemach, jakie spotkają na stronie internetowej i aplikacji mobilnej podmiotu publicznego. Należy pamiętać, aby dokument ten aktualizować każdego roku do końca marca oraz po każdej większej aktualizacji strony internetowej.
Ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych przewiduje okoliczności, w których organizacja może nie wypełnić obowiązku zapewnienia dostępności. Powodem rezygnacji z zapewnienia dostępności mogą być np. nadmierne koszty wprowadzenia takich standardów (art. 8 ustawy). Co jednak istotne, podmiot, który ze względu na nadmierne koszty nie może zapewnić dostępności i tak musi przeprowadzić dogłębna analizę zawierającą m.in. ocenę zwiększenia dostępności strony lub aplikacji, informację w jakim stopniu zawartość dotyczy osób z niepełnosprawnością, szacunkowe koszty zapewniania dostępności strony www, określenie, kiedy powstała strona i aplikacja (lub planowanego uruchomienia), informacji dotyczące częstotliwości aktualizacji oraz ilości użytkowników.
Dodatkowo powołanie się na nadmierne obciążenie kosztowe nie zwalania z obowiązku zapewnienia dostępności podstawowych informacji i udostępnienia deklaracji dostępności. W takim dokumencie powinny również znaleźć się wyniki przeprowadzonej analizy. Ta publikacja pozwoli, w przypadku kontroli, na sprawdzenie zasadności powołania się na przedmiotowy przepis. Będzie to mogło być podstawą do ewentualnego wystąpienia do podmiotu o dodatkowe wyjaśnienia. Jednocześnie ustawodawca świadomie nie określił jednoznacznie znaczenia pojęcia „nadmierności”, gdyż faktycznie jest to niewykonalne. „Nadmierność” kosztów dla niewielkiego urzędu mającego jednak zagwarantowany budżet roczny jest zupełnie inną kategorią niż dla niewielkiej organizacji pozarządowej, która korzysta ze środków publicznych, występując za każdym razem o dofinansowanie i musi często „walczyć” o każdą złotówkę.
adw. Monika Stemplewska
Grupa Prawnicza Stemplewska, Rytel
Adwokaci i Radcowie Prawni sp.p.
Projekt „Sieć dla zdrowia” jest realizowany z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.