I Kongres Humanizacji Medycyny

I Kongres Humanizacji Medycyny, który odbył się w dniach 9-10 czerwca 2022 r. na Uniwersytecie Warszawskim, jest kontynuacją idei zapoczątkowanej przez prof. Kazimierza Imielińskiego – twórcę Polskiej i Światowej Akademii Medycyny im. Alberta Schweitzera. Wprowadzanie do nauk medycznych humanizacji, zagwarantowania zaplecza etycznego, jak również zabezpieczenia praw pacjenta ma istotny wpływ na powodzenie procesu leczenia, a także zapewnienie odpowiedniego kontaktu między personelem medycznym a pacjentem. Celem Kongresu było podjęcie tematyki dotyczącej odpowiedniej komunikacji w ochronie zdrowia. Podczas wydarzenia eksperci podjęli próbę zidentyfikowania słabych i silnych stron wdrażania idei humanizacji z perspektywy pracowników jednostek ochrony zdrowia i pacjentów, uwzględniając również rolę kształcenia studentów i kształcenia podyplomowego. W ramach sesji panelowych poruszono między innymi następujące zagadnienia:

1. Humanistyczne podejście do pacjenta przez wszystkich uczestników procesu terapeutycznego,
2. Pacjent w systemie ochrony zdrowia, jakość opieki zdrowotnej i bezpieczeństwo pacjenta,
3. Fazy życia człowieka a humanizacja medycyny,
4. Etyczno-prawne uwarunkowania opieki nad pacjentem,
5. Kulturowe i duchowe uwarunkowania opieki nad pacjentem,
6. Humanizacja medycyny czy humanizacja systemu ochrony zdrowia?

Bardzo ciekawym tematem zawartym w programie Kongresu była refleksja o humanizacji medycyny z uwzględnieniem różnic w opiece zdrowotnej nad pacjentami na różnych etapach życia. W programie pojawił się też panel, podczas którego zaproszeni eksperci stali się znaleźć odpowiedź na pytanie na ile szersze upowszechnienie nowoczesnych technologii stanowi dla medycyny szansę, a na ile jest zagrożeniem. Ks. Arkadiusz Nowak – Prezes Instytutu Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej na łamach „Pulsu Medycyny” powiedział, że oczywiście nie ma wątpliwości, że postęp we wdrażaniu technologii informatycznych to działania dla pacjentów korzystne. Warto się jednak zastanowić czy jedną z wypadkowych tego postępu nie jest zbyt szybki proces dehumanizacji nie tyle medycyny co systemu ochrony zdrowia. Przykładowo, w warunkach pandemii COVID-19 szerzej upowszechniły się teleporady. Konsekwencją tego trendu było znaczne ograniczenie bezpośredniego kontaktu lekarzy z chorymi. Humanizm zwłaszcza w obrębie medycyny wyrasta z podstawowego założenia, że człowiek w świecie przyrody jest bytem wyjątkowym i jako taki zasługuje na szacunek. Mówi się w związku z tym o szczególnej wartości człowieka, jaka jest godność osobowa (godność ludzka), która nie jest przypisana żadnej innej istocie żywej. Postęp techniki spowodował wprowadzenie do medycyny nowych technologii, służących zarówno diagnozowaniu chorób, jak i terapii. Ta nowa rzeczywistość wpływa niewątpliwie na sposób w jaki wykonywany jest dzisiaj zawód medyka. Wraz z nowymi technologiami i nową wiedzą powstał system rozdrobnionych specjalności i podspecjalności. Ten istniejący system rozdrobnionych specjalizacji, przez koncentrowanie się na określonej chorobie lub na chorym narządzie, spowodował odejście od całościowego spojrzenia na chorego. W takim podejściu objawy wynikające z osobowości danego pacjenta są niedoceniane w istocie choroby. Zadaniem humanizacji medycyny natomiast jest budowanie szeroko rozumianej kultury medycznej w tym umacnianie autorytetu zawodów medycznych w tym:

• zrozumienie zdrowotnej sytuacji pacjenta z jego indywidualnymi potrzebami w kontekście sytuacji rodzinnej, społecznej i ekonomicznej w jakiej się znajduje,
• Zbudowanie wzajemnego zaufania i zaangażowania obu stron w proces terapii,
• Poprawa komunikacji w relacji pacjent – przedstawiciel zawodów medycznych,
• Uzyskanie ścisłej współpracy pacjenta z lekarzem skutkującej przestrzeganiem zaleceń terapeutycznych i współodpowiedzialnością za proces powrotu do zdrowia.

Medycyna, w której praktyczne zastosowanie mają wartości humanistyczne, łączy w sobie trzy elementy:

1. Opiera działania na najlepszych postępach wiedzy i umiejętnościach we wszystkich dziadzinach, które mogą być przydatne w utrzymaniu zdrowia i ratowania życia.
2. Zapewnia dostęp do opieki medycznej i realizacji usług dla wszystkich chorych na zasadach priorytetu etyki i humanizmu przed kryterium zysku finansowego.
3. Integruje obiektywną wiedzę biologiczną i techniczną z duchowością cierpień i nadzieją osób, które chorują.

Dla nauk medycznych przydatny wydaje się zwłaszcza podział humanizmu na 3 kategorie:

• Humanizm personalny na podmiot swoich dociekań obiera u konkretyzowany byt osiowy. W przypadku medycyny podmiotem takim są pacjent, lekarz, pielęgniarka, ratownik medyczny rozpatrywani jako ukształtowane każdorazowo JA, ze swymi indywidualnymi postawami i wyborami, ze swą samoświadomością postaw i wyborów. Humanizm personalny ułatwia choćby zdefiniowanie pojęcie profesjonalisty medycznego – humanisty, którego rozumienie bywa dość rozczarowujące.  Humanizm personalny dąży do ujawnienia wszystkich cech osobowych podmiotu, do szczegółowego określenia właściwości jego i tylko jego. Jednocześnie właśnie dzięki temu staje się środkiem do tworzenia podmiotowości pacjenta czy lekarza, do poczucia się podmiotem, osobą.
• Humanizm interpersonalny operuje w obrębie relacji między poszczególnymi osobami czy grupami osób. To na tym obszarze najczęściej humanizm identyfikowany bywa z etyką (co jest nieprecyzyjne i niewystarczające), a jednocześnie staje się polem do sprawdzenia wartości poszczególnych JA, do konfrontacji z rzeczywistością wartości ich indywidualnych postaw i wyborów. Humanizm interpersonalny usiłuje opisać skomplikowane relacje międzyludzki. Na przykład między pacjentem i lekarzem, ale też między pacjentem i jego rodziną czy też między samymi pacjentami, między samymi lekarzami itd. Tu lokują się najbardziej wartościowe cechy relacji międzyludzkich, takich jak współczucie, miłosierdzie, poszukiwanie dobra bliźnich a jednocześnie trzeźwe postrzeganie osób, stawianie im właściwych wymagań i właściwie ich egzekwowanie.   
• Humanizm ekstrapersnoalny obiektem swoich zainteresowań czyni nie tyle ludzi, ile ich działania. Może to być obszar sztuki czy nauki, w omawianym zaś przypadku jest to przede wszystkim obszar nauk medycznych jako takich.  Do zadań humanizmu ekstrapersonalnego należą między innymi badania interdyscyplinarne, umożliwiające uzyskanie szerokiego kontekstu postrzegania zjawisk zdrowia i choroby, w tym kontekstu historycznego, etycznego, psychologicznego, socjologicznego, prawnego czy ekonomicznego. W takim ujęciu odgrywają niejako rolę służebną wobec humanizmu personalnego i interdyscyplinarnego.

Jednym z celów Kongresu było również podjęcie tematyki dotyczącej potrzeby komunikowania się w ochronie zdrowia. Temat ten jest szczególnie ważny w obecnej sytuacji, w której te relacje mogą być jeszcze bardziej utrudnione.  Wszyscy mamy bowiem świadomość jak ważna jest komunikacja dla uzyskania efektu terapeutycznego, choć nie chciałbym zawężać tej kwestii jedynie do praktyki klinicznej. Rozmowa z chorym to trudna, ale bardzo pożądana umiejętność. Pacjent zgłaszający się do lekarza zjawia się w gabinecie w wielkim stresie związanym z chorobą, oczekując konkretnych działań i pomocy. Prawidłowa komunikacja powinna być dostosowana do kompetencji komunikacyjnych chorego przy jednoczesnym uwzględnieniu psychoemocjonalnego aspektu procesu choroby i leczenia. To ważne także ze względów prawnych: obowiązujące przepisy dają pacjentowi prawo do pełnej informacji na temat jego stanu zdrowia oraz przebiegu diagnostyki i terapii. Nie da się zrealizować tego prawa bez umiejętności komunikacyjnych.

Kongres Humanizacji Medycyny podjął nie tylko kwestie związane z komunikacją, ale także szerszy aspekt relacji międzyludzkich oraz roli specjalistów i organizacji pacjenckich w podnoszeniu jakości usług zdrowotnych oraz bezpieczeństwo pacjenta. Mając na uwadze potrzebę poprawy komunikacji z pacjentem i przeciwdziałanie szeroko pojętej dehumanizacji, Uniwersytet Warszawski na zlecenie Ministra Zdrowia, przeprowadził badanie, którego wyniki zostały zaprezentowane podczas Kongresu. Badanie dokonało oceny stopnia humanizacji medycyny w zakresie wykonywanych zawodów medycznych, zespołów terapeutycznych, ze szczególnym uwzględnieniem relacji pacjent-lekarz. Ponadto, w ramach projektu dokonano oceny wpływu stanu zagrożenia epidemicznego i związanego z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 na te relacje.  Projekt swoim zakresem objął 100 instytucji ochrony zdrowia. Badanie zostało przeprowadzone w pięciu grupach zawodów medycznych: lekarzy, pielęgniarek, ratowników medycznych oraz pozostałego personelu medycznego i niemedycznego, jak również w dwóch grupach pacjentów. W ramach analiz przeprowadzanych w powyższych grupach, w badaniu uwzględniono także kontekst rodzinny oraz inne cechy osobowe badanych, silnie akcentując kontekst skutków pandemii. W badaniu przeprowadzonym w placówkach medycznych uczestniczyło 3500 personelu medycznego oraz 1500 pacjentów, a w dwóch badaniach poza tymi placówkami około 2000 dorosłych Polaków.

Wyniki badania dostępne będą na stronie https://humanizacja.pl/

Igor Grzesiak – Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej

Projekt „Sieć dla zdrowia” jest realizowany z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.